Jak użytkować miejsce pochówku zgodnie z prawem?

Cmentarze dzielimy na komunalne i wyznaniowe. Komunalne są własnością gmin, zaś wyznaniowe – związków wyznaniowych, czyli parafialne, które należą do np. kościoła rzymsko-katolickiego, prawosławnego czy protestanckiego. Niekiedy cmentarz wyznaniowy posiada części wydzielone dla różnych wyznań i wówczas sprawa własności cmentarza może być regulowana umowami pomiędzy tymi kościołami.

Jeśli więc wiemy, kto jest właścicielem cmentarza i kto w jego imieniu nim zarządza, a my chcemy dokonać pochowania osoby zmarłej na tym cmentarzu, to dokonujemy opłaty za pochowanie, w tym, za udostępnienie miejsca pod przyszły grób. Określenie – udostępnienie – jest użyte świadomie i co więcej, jest istotne. W kręgu spraw cmentarnych nie można mówić o potocznej własności i właścicielu. Określiliśmy już, że właścicielem terenu cmentarnego może być tylko gmina lub związek wyznaniowy. I to właśnie one, udostępniają miejsca pod przyszłe groby osobom, które wykonują prawo do pochowania ( w związku z art. 10 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych ). Udostępnienie może być czasowe lub trwałe ( w związku z art. 7 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych ). Czasowe to przede wszystkim groby ziemne, murowane ale tylko te przeznaczone do pochowania jednej trumny z osobą zmarłą. W tym przypadku prawo do grobu trwa przez 20 lat od pierwszego pochowania i może być odnawiane jeśli osoby mające to prawo, wniosą opłatę i zastrzeżenie u zarządcy cmentarza. Jeśli nie dokonają tej czynności, wówczas prawo do grobu wygaśnie z chwilą, gdy zarządca wskaże to miejsce do ponownego użycia, zupełnie innej rodzinie.

Kult pamięci osoby zmarłej łączy się ściśle z roztaczaniem opieki nad miejscem, w którym spoczywają jego doczesne szczątki. Kult przejawia się w odwiedzaniu grobu, urządzeniu i wzniesieniu nagrobka, zapalaniu zniczy, składaniu kwiatów, sprawowaniu obrzędów religijnych zgodnych z wyznaniem osoby zmarłej.

Zarządca cmentarza prowadzi swoją działalność mając na uwadze priorytetowe sprawy porządkowe. Zaliczyć do nich można utrzymanie cmentarza, w tym dbałość o infrastrukturę, prowadzenie ewidencji grobów w postaci ksiąg cmentarnych, pobieranie opłat.

Na opiekunach grobów spoczywają również obowiązki. Jednym z nich jest utrzymywanie miejsca pochowania w sposób zwyczajowo przyjęty, uporządkowany i zadbany. Grób nie może naruszać poprzez swój wygląd, np. nagrobka, dóbr osobistych innych osób.

Przepisy prawa cmentarnego, które wprost regulują podstawowe zasady użytkowania grobu zostały zawarte w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 7 marca 2008 r. w sprawie wymagań, jakie muszą spełniać cmentarze, groby i inne miejsca pochówku zwłok i szczątków. W paragrafie 13-tym, ustawodawca uregulował sprawę przestrzeni, która istnieje na cmentarzach a nie stanowi ona samego grobu. Są to przestrzenie między grobami. Jest to wynikiem udostępnienia tylko miejsca pod grób ( zgodnie z wymiarami danego rodzaju grobu ) a nie również przestrzeni dookoła grobu. Przestrzeń dookoła grobu stanowi wyłączną własność właściciela cmentarza. Przepis wyraźnie wskazuje, że o tej przestrzeni decyduje zarządca cmentarza. Bez jego wiedzy i zgody nie może być ona zajęta przez kogokolwiek. Ponadto warunki zajęcia tej przestrzeni również może określić tylko zarządca. Jeżeli w regulaminie cmentarza, nie ma wzmianki o tej przestrzeni oznacza to, że dany zarządca cmentarza jak i jego właściciel nie przewidują możliwości zajmowania tych części cmentarza przez np. opiekunów grobów.

Przykładem zajęcia takiej przestrzeni, będzie wyłożenie gruntu dookoła grobu np. płytami granitowymi czy wysypaniem kruszywa bez uzyskania zgody zarządcy cmentarza na tą czynność. W takiej sytuacji zarządca ma prawo domagać się przywrócenia tej przestrzeni do stanu pierwotnego.

Warto przy tym wspomnieć, że to samo Rozporządzenie w paragrafie 14-tym, reguluje wielkość budowanych nagrobków na udostępnionych miejscach pod groby. Nagrobki można ustawiać tylko o wymiarach nieprzekraczających granic powierzchni grobu. To samo dotyczy mogił usypywanych na grobach ziemnych.

Jeśli więc zarządca cmentarza, wyraził wytyczne w przypadku stawiania nagrobków i wskazał ich wymiary: szerokości i długości, wraz z tzw. opaską a wymiary te przekraczają przepisowe wymiary grobu, to należy rozumieć, że już przez te wytyczne, umożliwił ponad miarę, zajęcie przestrzeni, która do grobu nie należy. Tak więc, dodatkowe powiększanie tego obszaru będzie niezgodne z prawem i będzie mogło być przedmiotem działań zarządcy zmierzających do ich usunięcia.

Adam Franczyk